Osoba prawna

Osoba prawna to jednostka organizacyjna, czyli trwałe zespolenie grupy ludzi i środków materialnych, powołanych w celu zrealizowania określonych zadań, która może być przedmiotem stosunków cywilnoprawnych. Osobą prawną jest również Skarb Państwa. Wyposażona jest w zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.

Przepisy ogólne dotyczące osób prawnych zawarte są w kodeksie cywilnym. Sposób powstawania i rodzaje osób prawnych określają przepisy szczegółowe. Ustrój oraz ustanie osoby prawnej, poza przepisami szczególnymi określa także jej statut. Jednostka organizacyjna staje się osobą prawną, czyli uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do właściwego rejestru, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Dla różnego rodzaju jednostek organizacyjnych prowadzone są poszczególne rodzaje rejestrów. Wśród najważniejszych rodzajów osób prawnych wymienić można: spółki kapitałowe (spółka akcyjna i z ograniczoną odpowiedzialnością), spółdzielnie, jednostki samorządu terytorialnego, państwowe lub samorządowe instytucje kultury, partie polityczne, związek zawodowy czy samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej.

Osoba prawna działa za pomocą swoich organów. Sposób ich działania określa ustawa, a także uchwalony przez jednostkę statut. Organy osoby prawnej ponoszą odpowiedzialność za podejmowane działania w zakresie określonym przepisami. Wyjątkiem jest jednak Skarb Państwa, którego odpowiedzialność wygląda nieco inaczej. Skarb Państwa nie ponosi bowiem odpowiedzialności za zobowiązanie państwowych osób prawnych, a państwowe osoby prawne nie ponoszą odpowiedzialności za Skarb Państwa. Osoba prawna może zwrócić się do sądu o ustanowienie kuratora w sytuacji, kiedy nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów. Kurator natomiast powinien podjąć niezwłoczne działania, w celu powołania organów osoby prawnej.

Siedzibą osoby prawnej, jeśli ustawa lub status nie stanowią inaczej, jest miejscowość, w której siedzibę ma jej organ zarządzający.

Osoba prawna jest niejako tworem abstrakcyjnym, nienamacalnym. Z tego powodu w doktrynie prawa istnieje kilka teorii jej powstania. Wśród teorii negujących jej realne istnienie występuję między innymi teoria fikcji, zgodnie z którą podmiotem prawa może być wyłącznie człowiek, zatem dopuszczenie do obrotu prawnego osoby prawnej, stanowi fikcję prawną. Kolejną jest teoria majtku celowego, głosząca, iż osoba prawna jest wyłącznie bezpodmiotowym majątkiem związanym z uzyskaniem konkretnego celu. Innymi głoszonymi teoriami są teoria interesu i teoria kolektywnej własności.

Wśród takich, które uznają realny byt osoby prawnej wymienić należy teorię organiczną, zakładającą, że jest ona realnym, psychofizycznym organizmem, który jest ukształtowany na wzór organizmu biologicznego. Drugą jest teoria ujmująca osoby prawne jako realny twór społeczny.